Ушбу мақолада бошқарув қарорларни қабул қилиш асоси нуқтаи назаридан йўл ҳаракати хавфсизлигини таъминлаш тизимида таҳлилнинг ўрни ва роли кўриб чиқилган. Йўл-транспорт ҳодисалари таҳлили турлари ажратилган ҳамда авариялар кўрсаткичлари таҳлил қилиниб, уларнинг афзаллик ва камчиликлари аниқланган.
Таъкидланишича, таққослаш усули аварияларни таҳлил қилишнинг асосий усули сифатида ишлатилади, улардан фойдаланиш учун қайси объектлар, жараёнлар, омиллар бир-бири билан таққосланиши кераклигини аниқ билиш керак, қандай тавсифларга, хусусиятларга, кўрсаткичларга кўра таққослаш керак, қандай аниқ ҳисоблаш тартибини киритиш керак. Абсолют кўрсаткичлар ва ҳар қандай солиштирма ва нисбий кўрсаткичларнинг энг кенг тарқалган таҳлил усули бўлган авариялик кўрсаткичларининг ўзгариши динамикасини ўрганиш ва таққослашга алоҳида эътибор қаратиш лозим. Йўл ҳаракати хавфсизлигини таъминлаш бўйича фаолият натижаларини баҳолашда, ноқулай тенденцияларни аниқлашда самарали фойдаланиш мумкин бўлган ва авариялар ҳолатини ўзгартириш динамикасини ўрганиш ва таққослашнинг бир нечта асосий усуллари ажратиб кўрсатилган, шунингдек зарур профилактика чораларини кўриш учун ушбу ноқулай ўзгаришларнинг сабабларини аниқлашга қаратилган кейинги таҳлил учун асос бўлиб хизмат қилади.
Йўллардаги воқеалар ривожланишини башоратлаш имкониятларини шакллантирадиган ҳамда йўл-транспорт ҳодисаларини олдини олишга мўлжалланган йўл-транспорт вазиятларни таҳлил қилиш усули кўриб чиқилган.
Феъл семантикасини тасвирлаш анча қийин вазифа саналади. Чунки феъл мазмуни унинг дистрибуциясига кўп жиҳатдан боғлиқ. Шуни эътиборга олган ҳолда феъллар ўзаро билдирган маъно йўналиши ҳамда улар алоқага киришган субъект-объектлар бор-йўқлиги ва агар бор бўлса, уларнинг миқдорига қараб тасниф қилинади. Хитой тили тадқиқотчилари томонидан ҳаракат феъллари гуруҳи таркибида ҳаракат йўналиши феъллари ажратилади. Бу феъллар гапда мустақил феъл предикати вазифасида ҳам, модификатор ёки йўналиш морфемаси сифатида қўшимча гап бўлаги вазифасида ҳам кела олади. 来[lái] келмоқ va 去 [qù] кетмоқ ҳаракат йўналишини ифодаловчи содда феъллардир. Булар иштирокида айни маънодаги қўшма феъллар ҳосил қилинади. Ҳаракат сўзловчи (ёки объект)га йўналган бўлса, 来 (келмоқ), аксинча, сўзловчи (ёки объект)дан узоқлашиш маъноси ифодаланса, 去 (кетмоқ) феъли қўлланилади. Ориентир ўз навбатида объект ёки субъект томонидан белгиланиши мумкин: гапда ориентир аниқ кўрсатилганда – объект, кўрсатилмаган бўлса – субъект томонидан белгиланади. 来 [lái] феъли хитой тилида асосий содда ҳаракат йўналиши феъллари гуруҳига киритилган. 来[lái] кўп маъноли ва гапда мустақил феъл, кўмакчи феъл ҳамда ёрдамчи сўз вазифаларида қўлланила олади. 来[lái] келмоқ феъли семантикасидаги ўзига хос жиҳат шуки, бу феъл орқали ҳаракат ориентири ёки йўналишидан ташқари хабарнинг баён қилиниш нуқтаси, вазиятнинг ким (ёки нима) нуқтаи назаридан тавсифланаётгани ҳам белгиланади. Мақолада来 [lái] ҳаракат йўналиши феълининг семантик хусусиятлари ўрганилган ва таржима жараёнида ўзбек тилидаги эквивалентлари аниқланган. Люй Шусянгнинг «现代汉语八百词吕叔湘» (Ҳозирги хитой тилининг 800 та сўзи) китобидаги материаллар асосида来 [lái] феълининг мустақил ва кўмакчи феъл ҳамда ёрдамчи сўз вазифасидаги моделлари таҳлил қилинган. Хитой тилидаги 来 [lái] ва ўзбек тилидаги келмоқ феълларининг ўзаро ўхшаш ва фарқли хусусиятлари ёритилган.
Har yili har uchinchi yo‘l-transport hodisasi piyodalar to‘qnashuvi bilan bog‘liq. Asosiy sabablar, ular: yo‘l harakati qoidalariga rioya qilmaslik, piyodalar o‘tish joylarining qoniqarsiz holati, tartibga solish elementlari yoki ularning yo‘qligi bilan tavsiflanadi. Aholi yashash punktlarida havfsiz piyodalar harakatini tashkil etish avtomobil yo‘llarini va shahar ko‘chalarini ta’mirlash va yo‘l belgilari bilan jixozlash lozim. Hozirgi kunda piyodalar ishtirokida yo‘l transport xodisalarini sodir etilayotganidan kelib chiqqan holda piyodalar qoidabuzarligi masalasiga ham alohida e’tibor qaratilgan.
Геосиёсий трансформациялар ва уларнинг энергетика тизимига таъсири замонавий дунё тартиботи шаклланиши билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, энергия ресурслари омили халқаро муносабатларда тобора муҳим рол ўйнамоқда. Замонавий босқичда энергетика хавфсизлиги нафақат бозор иқтисодиёти қонуниятлари билан балки, геосиёсий манфаатлар доирасида тартибга солинмоқда. Сўнгги пайтларда Халқаро муносабатлар акторларининг ўз манфаатларини илгари суришда энергия-хомашё омилидан фойдаланишга уриниб келаётганлиги кузатилмоқда. Замонавий дунё тартиботида энергия ресурслари борасида кескин рақобат ва кураш янгича тус олди. Бугунги кунда етакчи давлатлар катта хом ашё захиралари, шу жумладан углеводородларга эга бўлган минтақаларда мустаҳкам ўрнашишга интилмоқда. Энергия ишлаб чиқариш, ташиш ва ташқи бозорларга энергия ресурсларини етказиб бериш соҳасидаги муносабатлар геосиёсий жараёнлар билан бевосита боғлиқ кечмоқда. Шу боисдан, геосиёсий трансформациялар таъсирида бу муносабатларнинг шакли тизим ҳамда функционал жиҳатдан ўзгаришларга юз тутмоқда. Бугунги халқаро энергетика тизими дунё тартиботига хос бўлган кучлар ва омилларнинг таъсирини бошдан кечириб, уларнинг таъсири остида мураккаблашиб бормоқда. Геосиёсий трансформациялар халқаро энергетика тартиботига жиддий таъсир кўрсатиб, геосиёсий кучларнинг янги конфигурациясини вужудга келтирмоқда. Халқаро майдонда янги йирик истеъмол марказлари пайдо бўлиб, улар ўртасидаги рақобат ҳам тобора кучаймоқда. Янги куч марказларининг пайдо бўлиши халқаро энергетика муносабатларига жиддий таъсир кўрсатади. Куч марказлари ва бошқа акторлар ўртасидаги энергетика зиддиятлари глобал энергия хавфсизлигининг асосларини заифлаштирмоқда. Шунингдек, энергия тартиботини таъминлашнинг самарали халқаро-ҳуқуқий ме-ханизмларининг йўқлиги энергетик вазиятни янада мураккаблаштирмоқда. Мазкур мақолада Шарқий Осиёдаги геосиёсий трансформацияларнинг энергетика хавфсизлигига таъсири, минтақадаги геосиёсий жараёнлар, етакчи давлатларнинг геостратегик, геоиқтисодий манфаатларининг халқаро ва минтақавий энергетика муносабатларига таъсири, минтақа давлатларининг бозорлар, инвестиция манбалари ва энергия ресурслари учун иқтисодий рақобат ҳамда сиёсий кескинликнинг минтақа умум хавфсизлигига таъсири, минтақадаги геосиёсий вазият ва унда етакчи давлатлар, шунингдек, халқаро ва минтақавий сиёсий, иқтисодий тузилмаларнинг иштироки таҳлил қилинган. Шунингдек, Шарқий Осиёда энергетика хавфсизлигини таъминлаш муаммолари, минтақадаги энергетик вазият, минтақа давлатлари энергетика соҳасидаги долзарб масалалар, минтақа давлатларининг энергетика сиёсати ва ҳамкорлиги, Шарқий Осиёдаги замонавий энергетика хавфсизлиги архитектурасининг асосий йўналишлари, минтақа мамлакатларининг энергетика стратегиялари, энергетика хавфсизлигини таъминлашнинг институционал асослари, минтақа давлатларининг энергетика дипломатияси олдида турган муаммолар, минтақавий зиддиятларнинг энергетика хавфсизлигига таъсири каби бугунги кунда минтақа энергетика хавфсизлиги олдида турган долзарб масалалар ёритилган. Шунингдек, келгусида минтақа ва халқаро майдонда кечадиган энергетик вазият борасида таҳлилий прогнозлар келтирилган. Мақоланинг хулоса қисмида геосиёсий трансформациялар шароитида энергетика хавфсизлигини таъминлаш ва бу борадаги ҳамкорлик самарадорлигини оширишга қаратилган илмий тавсиялар илгари сурилган.
Тадкикот объктлари: Ўзиюрар ғилдиракли энергетик воситаларининг рул бошкармаси.
Ишнинг максади: Рул бошкармасининг узатишлар сонини рационал танлаш йўли билан ўзиюрар энергетик воситаларининг бошкарувчанлиги ва ҳаракат турғинлигини ошириш.
Тадқикот услублари: Ушбу ишда автоматик ростлаш ва бошкариш методларига асосланган аналитик ва эксисриментал тадкикот мстодларидан фойдаланиш.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: - рул бошкармаси узатишлар сони кийматини машинанинг бошкаруви сезгирлигига, бошкарувчанлигига ва харакат турғинлигига таъсир характери очиб бсрилди.
- гидрохажмий рул бошкармаси курсаткичларини ҳисобга олган ва тасодифий излаш методида ижро гидроцилиндирларни ўрнатиш координаталарини танлаган холда ўзиюрар энергетик воситаларининг харакат парамстрларини хисоблаш учун математик моделлар ишлаб чикилди.
Амалий ахамияти: Узиюрар энергетик воситаларининг бошкарувчанлигини яхшиловчи ва харакат турғунлигини оширувчи рул бошкармаси узатмалар сонини ҳамда ижро гидроцилиндрларини ўрнатиш координаталарини танлашга дойр тавсиялар ишлаб чикилди.
Лойихалаш боскичида рул бошкармаси парамстрларини рационал танлашга имкон берадиган математик моделлар ишлаб чиқилди.
Жорин килиш даражасн: рул бошкармаси узатмалар сони киймагини танлашга, шунингдск, рул юритмаси гидроцилиндрларини урнатиш рационал парамстрларини ҳисоблашга дойр тавсиялар “Тошкент трактор заводи“ДАЖ ва Пахтачилик машиналари ДМКБда фойдаланиш учун хамда Тошкент автомобил-йўллар институтининг «Автомобилсозлик» мутахассислиги бўйича магистрларни тайёрлаш жараёнида ишлатилади.
Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: Трактор ва кишлок хўжалик машинасозлиги.
Jahonda transport oqimini to‘g‘ri tashkil etish va boshqarish dolzarb masalalardan hisoblanadi. So‘ngi yillarda bu boradagi ilmiy tadqiqotlarga katta e’tibor qaratilmoqda. Xususan, transport infratuzilmasini yaxshilash, ko‘cha-yo‘l tarmoqlari va chorrahalarning o‘tkazuvchanlik qobiliyatini oshirish, harakat ishtirokchilarining xavfsizligini ta’minlash, transport oqimini zamonaviy intelektual transport tizimlariga asoslangan holda boshqarish kabilardir. Ushbu maqolada shaharlarda transport oqimlarini boshqarishga integral yondashish orqali, harakat jadalligi va transport oqimi xususiyatlariga muvofiq boshqarish usullari tahlil qilindi.
Mazkur maqolada Nukus shahri hududidagi chorrahalarda transport oqimining jadalligi va tarkibi o‘rganildi. Ya’ni: chorrahalardagi harakat miqdori va tarkibi, bo‘laklar bo‘yicha harakatlanish yo‘nalishi hamda harakat miqdori va h.k tadqiq qilindi.
Маҳатма Ганди дунёқарашининг шакилланиш ғоявий асоси, ўзиндан аввалги мутафаккирларнинг илгари сурган ғояларига бориб тақалади. Шу даврга назар ташлашлаб, назарий-ғоявий жиҳатдан қараганда, ҳинд миллий озодлик ҳаракатига ҳос таълимотнинг кўзга ташланадиган томонларидан бири, унинг диний-ақидавий мазмунидир. Ҳинд миллий озодлик ҳаракати жароёнида диний-фалсафий таълимотларни долзарб сиёсий муаммоларга мослаштириш мақ¬садида уларни замонавийлаштириш ва ушбу ҳаракат талабларига мувофиқлаштириш, айниқса, ўта долзарб вазифа бўлиб юзага келган эди. Ҳамда, ижтимоий тенгсизлик, кастачилик ва миллий бирлик масалалари ҳам ўрганилган. Ҳиндистоннинг илк миллий-аърифатпарварлик мутафаккири Рам Мохан Рой бўлиб, Ҳиндистонда миллий озодлик ҳаракати туғилишида катта аҳамиятга эга бўлган. ХИХ асрнинг иккинчи ярми – ХХ асрнинг бошларида фаолият олиб борган миллий мутафаккирлардан бири Дадабхай Наороджи ҳиндларнинг давлат бошқарувида иштирок
этишларини талаб қилган ва Ҳиндистон давлатини, ҳинд миллати барпо этиш кераклигини такидлаган. Бонкимчондро Чоттопаддҳай мамлакат ривожланишидаги энг
асосий тўсиқ – бу халқ юқори ва қуйи табақалари манфаатларининг умумий эмаслигида деб билган. Ҳиндувийлик динининг фалсафий жиҳатлари Свама Вивеканда қарашларида ўз аксини топган, Умумий дин ғоясини илгари сурган. Бал Гангадхар Тилак қашошоқлик иллатларини қоралаб чиққан. Рабиндранат Тагор қишлоқ жамиятини «халқ таянчи ва онаси», деб атаган. Бу мутафаккирларнинг илгари сурган ғоялари Маҳатама Гандини миллий озодлик ҳаракати майдонига келишга туртки берди, унинг ижтимоий-ғоявий қарашларининг асосини ташкил этди.
Ushbu maqolada yo`l qoplamasini ta`mirlash uchun jahon tajribasida keng qo`llaniluvchi zamonaviy qurilish materiallaridan foydalanish orqali yo`l qoplamasini ta`mirlash uchun ketadigan harajatlar va odatiy ta`mir uchun sarflanuvchi harajatlar taqqoslangan.
Ko'chalarda bir tomonlama harakatlanish odatda tirbandliklarning paydo bo'lishining oldini olish, mavjud ikki tomonlama ko'chalarning o'tkazuvchanligini oshirish, harakat xavfsizligini oshirish va umuman harakatlanish sharoitlarini yaxshilash uchun joriy etiladi. Bir tomonlama ko'chalarda chap burilishlar, ikki tomonlama ko'chalarda bo'lgani kabi, qarama-qarshi harakatga to'sqinlik qilmaydi va shu bilan chorrahalarda kechikishlarni sezilarli darajada kamaytiradi.
Ушбу мақолада саноат корхоналарининг иқтисодий хавфсизлигини таминлай йўллари кўрсатиб берилган. Шунингдек, мақолада корхонанинг иқтисодий хавфсизлиги таъминлаш модели ҳамда, хавфсизликни таъминлашнинг садоқатлилик тамойили таклиф этилган. Бундан ташқари иқтисодчи олимларнинг корхоналарни иқтисодий хавфсизлиги ҳақидаги илмий-назарий қарашлари акс этирилган. Ривожланишнинг ҳозирги босқичида саноат корхоналарнинг иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш муҳим аҳамияти очиб берилган. Саноат корхонаринингиқтисодий хавфсизлигини таъминлашнинг ўзига хос хусусиятлари ҳам кўрсатилган. Рақамли иқтисодиёт ривожланаётган шароитида саноат корхонанинг иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш йўлларини жорий қилиш бўйича ўз ечимини кутаётган амалий муаммолар ва уларнинг ечимлари кўрсатилган. Қолверса, саноат корхоналарининг иқтисодий хавфсизлигини таминлай йўллари юзасидан хулоса, таклиф ва тавсиялар берилган.
Мақолада жамоат экологик назоратининг субъекти сифатида Ўзбекистон Экологик ҳаракатининг ҳуқуқий ҳолати ҳақида сўз юритилади, тегишли тавсиф ва тавсиялар берилган.
Мазкур мақолада yo`l qoplamasining suv shimuvchanlik koeffitsiyentini qayta tiklash bo`yicha jahon tajribasidan o`tkan va hozirgi kunda sinovdan o`tkazilayotgan yangi texnologiya va materiallar yoritib berilgan.
Ушбу мақола йўл транспорт ҳодисалари бўйича тергов, терговга қадар текширув ва суриштирувни амалга оширувчи орган ходимлари томонидан тайинланадиган экспертиза хулосаларининг кўриб чиқилаётган ишнинг якунида қонуний қарор қабул қилишдаги аҳамияти, йўлтранспорт ҳодисаларидаги ўсиш суръатларининг тўғридан-тўғри нималарга боғлиқлиги, содир этилган йўл-транспорт ҳодисаси ҳолати бўйича суриштирув давомида амалиётда учраётган муаммолар ва уларни бартараф этиш бўйича тавсиялар, иш бўйича судга оид автотехника ва транспорт трасология экспертизаси тайинлашда эътибор қаратиш керак бўлган жиҳатлар ёритилган.
Ушбу мақола йўл транспорт ҳодисалари бўйича тергов, терговга қадар текширув ва суриштирувни амалга оширувчи орган ходимлари томонидан тайинланадиган экспертиза хулосаларининг кўриб чиқилаётган ишни якунида қонуний қарор қабул қилишдаги аҳамияти, йўл транспорт ҳодисаларининг ўсиш суръатларини тўғридан-тўғри нималарга боғлиқлиги, содир этилган йўл транспорт ҳодисаси ҳолати бўйича суриштирув давомида амалиётда учраётган муаммолар ва уларни бартараф этиш бўйича тавсиялар, иш бўйича судга оид автотехника ва транспорт трасология экспертизаси тайинлашда эътибор қаратиш керак бўлган жиҳатлар ёритилган.